Musea dekoloniseren: Richard Kofi hervertelt de slavernijgeschiedenis

Richard Kofi wil met een tentoonstelling in het Tropenmuseum over het slavernijverleden mensen aanzetten tot een gesprek over ongelijkheid anno nu. Lonneke van Genugten, hoofdredacteur van OneWorld interviewde hem voor de Afrikablogserie: hoe vertel je het verhaal van de slavernij en het kolonialisme met een hoofdrol voor de slachtoffers? Nederlandse musea worstelen met die vraag. Ze worden op hun huid gezeten door jongeren.

Het heden van het slavernijverleden, de naam zegt het al.' Richard Kofi is een van de samenstellers van een expositie over slavernij die op 6 oktober opengaat in het Tropenmuseum in Amsterdam. 'We laten de sociale structuren zien die ervoor hebben gezorgd dat slavernij kon voortbestaan, plus hoe het koloniale gedachtegoed voortleeft in het heden. Denk aan stereotypes over zwarte mensen, het ongelijke speelveld op de arbeidsmarkt, het n-woord dat nog veel te gemakkelijk gebruik wordt.' Kofi, beeldend kunstenaar en tentoonstellingsmaker, loopt in gedachten alvast door de tentoonstelling die hij samen met Wayne Modest en Martin Berger heeft bedacht en uitgewerkt. 'Je kunt straks aan drie kanten naar binnen. Aan de ene kant begin je met herdenken. Aan de andere kant stap je midden in de koloniale tijd. De derde route omschrijft het maakproces.' Trans-Atlantische slavenhandel De focus ligt op de trans-Atlantische slavernij en het Nederlandse aandeel daarin. 'Oost-Afrika, Zuid-Afrika en Indië slaan we enigszins over. Er is simpelweg niet genoeg ruimte voor. Daarmee zouden we de verhalen en trauma's tekort doen.' Bezoekers bekijken straks prenten, teksten en voorwerpen. Deze komen voor het grootste deel uit de eigen collectie van het museum, opgediept uit kelders en gevonden op zolders. In het depot vonden de curatoren zelfs een stempel waarmee mensen gebrandmerkt zijn. De rillingen lopen je over de rug als je je bedenkt dat dit voorwerp daadwerkelijk levende mensenhuid heeft verminkt. 'De slavernij heeft van mensen verkrachters en moordenaars gemaakt', zegt Kofi. 'De handelaar of eigenaar die een ander mens degradeert tot een product, maakt van zichzelf een monster. Wat ik vervelend vind, is als mensen dan altijd meteen zeggen: wist je dat zwarte mensen ook slaven hadden? Of dat de leefsituatie verbeterde voor de slaafgemaakten in Suriname ten opzichte van Afrika. Daar erger ik me enorm aan.' Eigen ervaringen met discriminatie Het thema speelt een rol in alle tentoonstellingen die Kofi tot nu toe heeft gemaakt. 'Dat komt voort uit mijn eigen ervaringen met discriminatie en racisme. Ik heb legio voorbeelden. In de HAVO-VWO-brugklas stond ik een 8 gemiddeld en kreeg ik toch VMBO-advies. Dat ging mooi niet door. Ik heb geleerd om me niet te laten discrimineren. Als je eens wist wat ik mensen allemaal tegen mijn vader heb horen zeggen... Hij was arts in Nederland, afkomstig uit Ghana, maar mensen projecteerden iets heel anders op hem.' Tijdens zijn studies Algemene Cultuurwetenschappen en Amerikanistiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen en The University of North Carolina droeg hij andere literatuur, andere kunstenaars, andere muziek aan om het curriculum aan te vullen. 'Daar is de interesse ontstaan om verder te gaan met beeldvorming. Het voelt als een voorrecht om deze tentoonstelling te maken over kwesties die ik in mijn persoonlijk leven wel voel, maar die ik niet bevestigd zie in het gangbare maatschappelijke discours. Er zijn veel goede boeken, maar weinig goede gesprekken. Ik hoop dat deze tentoonstelling een conversation starter wordt.'

Het slavernijverleden gaat niet alleen over onderdrukking, maar juist ook over verzet

Zwart perspectief De makers kiezen bewust voor een zwart perspectief. 'We leggen uit dat een bepaalde logica ervoor zorgde dat mensen heel nare dingen deden, maar ook dat er een gevoel van agency was bij slaafgemaakten om zich te verzetten en die opgelegde orde te verstoren.' Activisme loopt als een rode draad door de tentoonstelling. 'Het slavernijverleden gaat niet alleen over onderdrukking, maar juist ook over verzet', benadrukt Kofi. 'Er zijn objecten te zien uit de winti, dat als tegencultuur is ontstaan, en muziekinstrumenten die symbool stonden voor het behoud van de Afrikaanse identiteit. Verder voorwerpen uit Marron-gemeenschappen, natuurlijk, maar ook Anansi-verhalen en tambu-muziek uit Curaçao.' Het Tropeninstituut is ooit opgericht als etalage van de koloniale ondernemingen van Nederland. Hoe ga je daar als curator mee om? Kofi: 'Vanuit dat perspectief zijn voorwerpen verzameld en is de collectie beschreven. We proberen daar al lange tijd een nieuwe kijk op te bieden, maar nu geven we daar een extra activistische draai aan.' Bezoekers mogen ook zelf objecten aandragen, die in een vitrine tijdelijk onderdeel kunnen worden van de opstelling. Kritische literatuur Kofi, Berger en Modest lieten zich adviseren door activisten en academici. Het team van The Black Archives gaat kritische literatuur en citaten verzamelen over slavernij en koloniale systemen. 'Verzet tegen ongelijkheid is een ongoing battle.' Ze spraken met Simone Zeefuik, Tirza Balk en Hodan Warsame van #DecolonizeTheMuseum, met bezoekers van het Keti Koti-festival in het Amsterdamse Oosterpark en het Afrikamuseum in Berg en Dal. Ze nodigden Lonnie Bunch van the Smithsonian National Museum of African History and Culture uit voor de conferentie 'Gedeelde Geschiedenis'. Kofi reisde zelf ook naar Washington. 'Een fantastisch museum. Drie hele verdiepingen over het slavernijverleden met ook het protest, die agency, erin. Dat bevestigde dat we op het juiste spoor zitten.' Lonneke van Genugten Hoofdredacteur OneWorld Geopend vanaf 6 oktober.